kutubhona

ва ўзаро нажш қилманглар. Ерлик одам саҳроликка сотиб бермасин». Бухорий ривояти. Набий с.а.в. яна бундай дедилар:

«لاَ تَلَقَّوُا الْجَلَبَ فَمَنْ تَلَقَّى مِنْهُ شَيْئاً فَصَاحِبُهُ بِالْخِيَارِ إِذَا أَتَى السُّوقَ»

«Жалб қилиб келтирилаётган (мол)нинг олдини тўсиб чиқманглар. Кимки ундан бир нарса олса эгаси бозорга келганида ихтиёри ўзида бўлади». Аҳмад ривояти. Бу ва бошқа ҳадисларни кузатиб, диққат билан ўрганадиган бўлсак, уларда ерлик одам саҳроликка, яъни шаҳар аҳли саҳро аҳлига сотиб беришидан қайтарилгани аён бўлади. Қишлоқ аҳли ҳам саҳроликлар кабидир. Бу ҳадисларда киши ўз биродарининг савдоси устига – агар бу савдо тамомига етган бўлса – савдо қилишидан ҳам қайтарилди, яъни кишининг бошқаси сотиб олган товарнинг олдига келиб, биринчи байни бузиш учун сотилган нархни ошириб бу товарни сотиб олишидан қайтарилди. Ҳадисда «нажш»дан қайтарилди. У бирон кимса ўзи харидор бўлмаса ҳам товарни зўр қилиб кўрсатиб, нархини оширишидир. Яъни ўзи сотиб олмоқчи эмас, лекин шу товарни сотувга чиқараётганлар «товар шунга арзигани учун нархни шунчага оширди» деб ўйлаб унга эргашишлари учун нархни оширади. Натижада харидор алданиб қолади ва товарни сотиб олиш учун ошиқча нарх тўлайди. Пайғамбаримиз улов минганларнинг олдини тўсиб чиқишдан ҳам қайтардилар. Бунда шаҳарлик одам товар олиб келган саҳроликнинг олдини тўсиб чиқиб, унга нархни билдириб «сенга мен сотиб бераман», дейди ёки шаҳардаги нархни ёлғон айтиб саҳроликлардан товарни унга ўхшаш товар нархидан озроққа сотиб олади ёки уларга «шаҳарга киришда харажатинглар кўпайиб кетади» дейди ёки «олиб келган молинглар касод бўляпти ёки бозор касод» дейди. Пайғамбаримиз с.а.в. олиб келинган молнинг олдини тўсиб чиқишдан ҳам қайтардилар. У ҳам улов минганларнинг олдини тўсиб чиқиш кабидир.

Наҳий қилинган ишлар мана шулар бўлиб, улар орасида бевосита даллолликка тааллуқлилари ва байга тааллуқли бўлганлари бор. Бу ишлардан наҳий қилиб келган ҳадисларни диққат билан ўрганадиган бўлсак уларнинг ҳаммасида наҳий шу наҳий воқе бўлишига боис бўлган бир сифатга қаратилгани аён бўлади. Бу васфдан у наҳий воқе бўлишига боис бўлгани тушунилади. Шу нарса тушунилган васфга қарши амр ёки наҳий қўйилган бўлса бу амр ёки наҳий иллатланган бўлиб қолади. Зеро бу васфнинг маъноси амр ёки наҳийнинг иллати